Το τέλος της δυναστείας του αυτοκράτορα Ιουστινιανού (6ος μ.Χ. αι.) σηματοδοτεί το ουσιαστικό τέλος της αρχαιότητας και σημαίνει την ανάπτυξη όλων των μεσαιωνικών χαρακτηριστικών της βυζαντινής κοινωνίας. Οι επιδρομές των Σλάβων και των Αράβων καθώς και η Εικονομαχία προκάλεσαν τη συρρίκνωση της αυτοκρατορίας, η οποία πλέον περιλάμβανε κατεξοχήν ελληνόφωνους πληθυσμούς, γεγονός που συνέτεινε στην ομογενοποίησή της.

Η δομή της βυζαντινής κοινωνίας στηρίχτηκε σε τρεις βασικούς άξονες: στην ευέλικτη αλλά ισχυρή διοίκηση, με επικεφαλής τον αυτοκράτορα, στη χριστιανική θρησκεία, με επικεφαλής της Εκκλησίας τον πατριάρχη, και στην ελληνορωμαϊκή παράδοση και την ελληνική γλώσσα. Όλα αυτά σφράγισαν όχι μόνο την καθημερινή ζωή αλλά και τις γενικότερες εκφάνσεις του πολιτισμού και της τέχνης.

Η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1204 από τους Φράγκους και τους Λατίνους σταυροφόρους κατάφερε καίριο πλήγμα στην αυτοκρατορία, υπήρξε όμως και αιτία νέων σχέσεων και επαφών. Η παλινόρθωση των Παλαιολόγων αυτοκρατόρων στον βυζαντινό θρόνο δεν ήταν σε θέση πια να ανακόψει –παρά τις επίμονες προσπάθειες– την πολιτική παρακμή. Εντούτοις η «Παλαιολόγεια Αναγέννηση» στην τέχνη και τον πολιτισμό αποτέλεσε κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός που επηρέασε γόνιμα Δύση και Ανατολή.