Η απελευθέρωση της λατινοκρατούμενης Κωνσταντινούπολης το 1261 από τον Μιχαήλ Η΄ οδήγησε στο θρόνο της ήδη κατακερματισμένης αυτοκρατορίας τη δυναστεία των Παλαιολόγων. Μακροβιότερη όλων, παρέμεινε στην εξουσία μέχρι την οριστική διάλυση του βυζαντινού κράτους το 1453, με την άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς. Παρά τους πολιτικοθρησκευτικούς κλυδωνισμούς και τις συνεχείς εξωτερικές απειλές, η αγάπη των Παλαιολόγων για την κλασική παιδεία έδωσε νέα ώθηση στην ανάπτυξη της φιλοσοφίας, των επιστημών, των γραμμάτων και των τεχνών. Η Κωνσταντινούπολη ανέκτησε τον ηγετικό της ρόλο ως καλλιτεχνικό και πνευματικό κέντρο, ενώ εξίσου δυναμικό ρόλο διαδραμάτισε και η Θεσσαλονίκη με ακτινοβολία και στη βαλκανική χερσόνησο. Από τα μέσα του 14ου αιώνα, ο Μυστράς, όπου συγκεντρώθηκαν αρκετοί λόγιοι, αποτέλεσε την τελευταία κοιτίδα πνευματικής και καλλιτεχνικής παραγωγής.

Στην ύστερη περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, τη στερημένη από πλούτο, δόξα και δύναμη, η τέχνη, και ιδιαίτερα η ζωγραφική, διαποτισμένη από την κλασική παράδοση, έφτασε στο απόγειό της και αποτέλεσε τη βάση για την επόμενη επίσης λαμπρή φάση της μεταβυζαντινής ζωγραφικής.